Pilot sztukasa.
Mój dziennik bojowy

Od wybuchu II wojny światowej minęło ponad siedemdziesiąt lat, jednak zainteresowanie historią tego konfliktu nie słabnie. Można się pokusić o stwierdzenie, że największym powodzeniem cieszy się literatura mająca charakter osobistych relacji. Do tego gatunku przynależy książka Hansa-Ulricha Rudla Pilot sztukasa. Mój dziennik bojowy. Żeby nie psuć czytelnikom lektury nie będziemy w tym miejscu referować imponujących dokonań militarnych śląskiego Niemca, jednak dzieło to wymaga kilku słów komentarza.

Hans-Ulrich Rudel uważał się za niemieckiego patriotę, ale będąc pupilem i — w pewnym sensie — także ofiarą goebbelsowskiej propagandy, nie czynił rozróżnienia pomiędzy wiernością ojczyźnie, a wiernością jej przywódcy. Gdy III Rzesza chyliła się ku upadkowi Rudel przestrzegał przed bolszewickiem zagrożeniem, za to trudno się u niego dopatrzyć jakiejkolwiek refleksji związanej choćby z podpisaniem niemiecko-sowieckiego paktu o nieagresji z 23 sierpnia 1939 roku. Kiedy czeski ruch oporu pozbawił życia jego przyjaciela (również lotnika), Rudel nie dostrzegał w tym fakcie próby wyrównania rachunków z okupantem, tylko akt terroru. Dla porównania warto dodać, że do końca 1939 roku na Pomorzu Gdańskim wcielonym do Rzeszy planowo wymordowano około 40 tys. osób.

Autor książki, przesłuchiwany przez oficerów amerykańskiej 9. Armii Powietrznej tuż po kapitulacji Rzeszy, kiedy okazano mu fotografie ofiar obozów koncentracyjnych, nazwał je nadużyciami, które są godne pożałowania i naganne, ale asekurował się mówiąc, że nic o nich nie wiedział, i że podobnie postępowały niegdyś inne narody.

Rankiem 1 września 1939 roku zbombardowane zostało centrum Wielunia, miasteczka nie mającego żadnego znaczenia militarnego. W rezultacie życie utraciło co najmniej kilkuset cywilów, a 75% zabudowy miasta zostało zniszczone. Czy da się to zdarzenie pogodzić z mitem rycerskiej Luftwaffe?

W książce Moje życie w czasie wojny i pokoju (Międzyzdroje — Kraków 2010) H.-U. rzuca gromy na członków Ruchu 20 Lipca, próbujących uśmiercić Hitlera, ale także na dezerterów z Wehrmachtu, przeciwstawiając im weteranów do końca wiernych ojczyźnie pod rządami Hitlera. Nie dowiemy się już, czy pilot zaliczał do zdrajców również setki tysięcy Alzatczyków, Ślązaków i Kaszubów, wcielonych do niemieckich sił zbrojnych wbrew swojej woli. Zatem nie deprecjonując wybitnego kunsztu bojowego H.-U. Rudla, doceniając jego hart ducha i samodyscyplinę, warto pamiętać o tych i szeregu innych wątpliwości, które nasuwają się przy lekturze jego dzieła. Mamy do nich pełne prawo, zwłaszcza nad Wisłą.

 

Zakrzewo, 2 stycznia 2013 roku

 

 

Słowo wstępne

 

Wojna to osobisty dramat żołnierzy, potężna broń, maszyny niosące śmierć, ale przede wszystkim — niszczące, zbrodnicze działanie skierowane przeciwko niewinnym ludziom i historyczne masakry od Oradour po Hamburg, od Buchenwaldu po bombę atomową zrzuconą na Hiroszimę.

Gdy padnie ostatni strzał, wszystkie te tragedie rodzą ogromne zwątpienie, uzasadnioną wściekłość, absurdalne zachowania. Nastaje czas rozrachunków, które nie służą niczemu innemu, jak tylko uwiecznieniu nienawiści… Z tego właśnie powodu tak długo zwlekałem z napisaniem słowa wstępnego.

W końcu zwyciężył zdrowy rozsądek. Dlaczego miałbym tego nie zrobić?

Czy będę komunistą, jeśli napiszę, że MiG-25 jest być może najlepszym myśliwcem obecnych czasów? Czy stanę się nazistą, jeśli będę podziwiać aerodynamiczną precyzję Messerschmitta 262?

Technika, wiedza, archiwa — oto obszary, do których nie zdoła dotrzeć pragnienie zemsty, o ile nie będą one opanowane przez propagandę.

Także godność człowieka, pomijając granice państw, języki i ideologie, oraz w pewnym sensie jego grzeszne oblicze, pozostaje nietykalna.

Książka, która próbowałaby bronić metod nazistowskiej zagłady, budziłaby we mnie wstręt i nie miałbym żadnych skrupułów, by sprzeciwić się jej wydaniu. Mimo to cieszę się, że wspomnienia Rudla są dostępne także dla francuskich czytelników . Istnieją książki, których zadaniem jest ukazanie wielkości człowieka. Człowieka, którego bezradne ciało jest udręczone — nieważne, czy występuje on w mundurze koloru khaki, niebieskiego czy ziemistoszarego. Człowieka, który pośród bezlitosnej walki na śmierć i życie wciąż odkrywa w sobie iskrę odwagi, solidarności lub wiary w siebie… We wspomnieniach Rudla zafascynowały mnie nie tyle uczucia, które we mnie wywołał, co ich wartość dokumentalna.

Z fachowego punktu widzenia — ach! już słyszę szyderczy śmiech głupców, którzy nigdy nie siedzieli w samolocie i mimo swojego rzekomego kosmopolityzmu nigdy nie pojmą, że ponad wyznaczającymi granice zasiekami wszyscy piloci z głębokim szacunkiem zgadzają się co do jednego — Rudel był asem niemieckiej Luftwaffe, największym dotychczasowym pilotem bojowym w historii. 2530 nalotów na wroga daje mu niezaprzeczalne prawo do tego tytułu. Pod tym względem jego książka, która zawiera proste opisy operacji i rezygnuje z niepotrzebnych literackich ozdobników, jest wysoce interesująca.

Rozwój taktycznego samolotu bojowego, od 1936 roku w Guadalajarze do 1951 roku w Korei, znacznie zwiększył udział lotnictwa w działaniach wojennych; początkowe, sporadyczne interwencje przerodziły się w codzienne starcia z wrogiem.

Z początku sztukasy wykorzystywano w Polsce, a potem we Francji, jako wsparcie walk piechoty i oddziałów zmotoryzowanych. Później stały się nieodłącznym elementem działań zbrojnych. Konieczność ciągłego utrzymania linii oporu, czyli stałego przeciwstawiania się wrogim myśliwcom, sprawiła, że technicy porzucili wreszcie pomysł „prawdziwego samolotu bojowego” i zaczęli pracować nad projektem bombowca. Podobnie było również podczas wojny z Koreą.

Najlepszym przykładem jest historia dowodzonego przez Rudla pułku „Immelmann”. Autor opisuje, że z początku sztukas, Ju 87 był dużym, ale raczej wolnym samolotem bojowym, stosowanym jako „pionowa artyleria” o dużym zasięgu, a później stał się wysoko wyspecjalizowanym samolotem służącym do niszczenia czołgów, pod którego skrzydłami umieszczono dwa działka 3,7 cm.

Później, gdy osłabiona Luftwaffe nie była w stanie bronić sztukasów przed atakami myśliwców, pułk „Immelmann” otrzymał samoloty Focke Wulf 190.

Rudel pisze: „Pułk lotniczy przerzucił się na Fw 190. Teraz czas na nasz dywizjon, został wycofany z akcji na osiem tygodni z obszaru znajdującego się w Sächsisch-Regen na tyłach frontu. Piloci Ju 87 przekwalifikowują się tutaj, tak jak w dawnych czasach, jeszcze raz na jednosilnikowy model samolotu. Na dłuższą metę może się to okazać konieczne we wszystkich jednostkach, ponieważ ostatnia seria samolotów Ju 87 stopniowo się wykańcza i nie będzie już produkowana”.

Później Rudel latał na samolocie Focke Wulf 190 D-9, „długonosie”, w którym mechanik umieścił hamulec ręczny, ponieważ po amputacji nogi Rudel nie był już w stanie obsługiwać pedałów — zawsze jednak najlepiej latało mu się na swoim starym Ju 87.

Gdy Hitler zaproponował mu przejęcie oddziału ponad 180 myśliwców przechwytujących, by utajnić misję formowania na nowo w Hamburgu armii Wencka, odmówił, ponieważ uznał za najważniejsze swoje zadania bojowe na Ju 87.

Dla techników i historyków wojskowych książka Rudla jest wyjątkowo cenną pozycją. Chodzi nie tylko o nowe aspekty owej historycznej wojny w Rosji, lecz także o atmosferę panującą w niemieckim naczelnym dowództwie. Samolot Ju 87 był wielozadaniowy, mocny, prosty i idealnie nadawał się do szybkich interwencji na ograniczonym lub pobliskim terenie. Jesienią 1940 roku zawiódł w Anglii, ponieważ cele były położone zbyt daleko od baz, w wyniku czego bez wystarczającej ochrony myśliwców formacje sztukasów były zestrzeliwane. Za to na bardzo rozciągniętym froncie rosyjskim zmienne i błyskawiczne ataki sztukasów na cele, których mobilność uniemożliwiała obronę, odgrywały ogromną rolę.

Pięćset zniszczonych czołgów na koncie Rudla i jego eskadry świadczy nie tylko o wymiarze walk na froncie wschodnim, ale także o znaczeniu powietrznych sił bojowych.

Pod koniec 1944 roku front znajdował się dwa tysiące kilometrów dalej na zachód, skurczył się do obszaru między Wiedniem i Królewcem, a licznie napierające sowieckie myśliwce zostały stłoczone na o wiele mniejszym terenie. Myśliwce Luftwaffe, które jednocześnie musiały stawić czoło alianckim operacjom na Renie, nie były już w stanie dłużej bronić obu frontów. W związku z rozwojem wydarzeń i przy znacznie mniejszej produkcji samolotów — większość zakładów produkcyjnych została zniszczona w wyniku alianckich bombardowań — pułk „Immelmann” został wyposażony w samoloty Focke Wulf 190.

Zmniejszyło to skuteczność jego akcji, a poza tym Luftwaffe nie miało już skutecznego dowództwa.

W Le grand cirque napisałem:

„Po wydarzeniach z 1 stycznia 1945 roku Luftwaffe nie ma już praktycznie żadnego centralnego przywództwa i eskadry/dywizjony musiały walczyć według własnego uznania. Ich dowódcy otrzymywali jedynie niejasne wskazówki ogólne, podczas gdy kontrola ich wypełniania przeprowadzana była z ogromną niedbałością. Każda jednostka Luftwaffe skupiała się wokół jakiegoś głównego lotniska, któremu podlegały liczne mniejsze lotniska. Ich stanowiska dowodzenia, działa przeciwlotnicze oraz służby zaopatrzeniowe i naprawcze pozostawały w bardzo luźnych stosunkach z głównodowodzącymi Luftwaffe”.

Sytuację tę potwierdza Rudel i jego „Immelmann”, który musi działać praktycznie bez dowództwa. Gdy dowódcy armii potrzebują wsparcia Luftwaffe, zwracają się bezpośrednio do Rudla. Ten wykorzystywał często swoją władzę, by po odbytym przez siebie locie zwiadowczym przeprowadzać skomplikowane operacje wspierane przez myśliwce.

Poza tym w zapiskach Rudla odnalazłem mnóstwo ciekawych szczegółów o akcjach, których byłem świadkiem, stojąc po drugiej stronie barykady.

Mam tu na myśli na przykład wydarzenia z 1 stycznia 1945 roku, o których wzmianki można znaleźć jedynie w najbardziej tajnych alianckich archiwach. Rudel relacjonuje nam tamte zdarzenia, potwierdzając moją opinię tymi słowy: „Rankiem pierwszego stycznia znajdujemy się w obwodzie frankfurckim. Słyszę dźwięki samolotu i wyglądam na zewnątrz, by zobaczyć szary poranek. Myśliwce wykonują loty koszące z wielkim hukiem. Moja pierwsza myśl: Amerykanie! Już dawno nie widziałem tylu samolotów po mojej stronie. To jest niemożliwe: wszystkie mają niemieckie godła, to są Bf 109 i Fw 190. Lecą na zachód. Później powinienem się dowiedzieć, jakie są plany operacyjne. […] Samoloty, które widziałem dzisiejszego poranka, były częścią jednostek wyznaczonych do zaatakowania alianckich baz lotniczych. Mamy nadzieję, że zniszczymy tyle samolotów, że przewaga lotnicza wrogów nad Ardenami, gdzie walki zostały wstrzymane, nie będzie już tak przygniatająca”.

Wszystko to sprawia, że książka Rudla jest ważna dla każdego, kto podczas ostatniej wojny walczył po stronie aliantów.

Gdy czytam tę książkę, na pierwszy plan wysuwają się dwie cechy osobowości Rudla: jego moralna siła i gotowość do boju. Cechy te godne są bezgranicznego podziwu.

Aby zrozumieć, co oznacza 2530 nalotów na wroga, trzeba walczyć jako pilot podczas wojny. Pomijając szczęście, które jest potrzebne przy takiej liczbie lotów, która obala wszelkie rachunki prawdopodobieństwa — umiejętności i odwaga Rudla nie mają sobie równych.

Niejednokrotnie był ciężko ranny i ostatnie sto akcji przeprowadził z krwawiącym kikutem amputowanej prawej nogi, którą rozerwało mu działo przeciwlotnicze.

Mogę powtórzyć jedynie to, co mówiliśmy w RAF-ie o Walterze Nowotnym: „Szkoda, że nie nosił naszego munduru” .

 

Postscriptum — czerwiec 1983 roku

 

Wciąż jestem zadowolony z faktu, że przed trzydziestoma laty zdecydowałem się na napisanie słowa wstępnego do francuskiego wydania zapisków Rudla. Młodsi piloci również mogą brać przykład z mojego przyjaciela.

Rudel nigdy nie splamił żołnierskiego honoru. Historia nie ukrywa faktu, że tysiące niemieckich matek zawdzięczają życie swoich synów jego odwadze. To przecież jemu i jego kompanom z pułku „Immelmann” tak często udawało się zapobiec zamknięciu w kotle niemieckich jednostek przez sowieckie wojska.

Poczucie własnej godności nie pozwoliło mojemu przyjacielowi Rudlowi na zaakceptowanie upokorzenia swojej ojczyzny przez aliantów w 1945 roku, tak samo jak ja wraz z moimi kolegami z Wolnej Francji nie pogodziliśmy się z tchórzliwym zadowoleniem z rozejmu, samoponiżeniem przez rząd Vichy i donosicielstwem…

Rudla, który ciągle — a wiem to lepiej niż większość innych ludzi — odmawiał, by posłużono się jego nazwiskiem dla politycznych celów lub intryg, oczerniono w najpodlejszy sposób.

W ojczyźnie Rudel nie miał takiego szczęścia jak podczas wojny. Zrozumiał, że godność osobistą będzie mógł zachować jedynie w ekstremalnych warunkach — czyli podczas dobrowolnej emigracji. Jedynie w ten sposób mógł zachować twarz i opinię bohaterskiego żołnierza.

Słynne powiedzenie right or wrong, my country (ma rację czy błądzi, to moja ojczyzna) wciąż jest najlepszą myślą przewodnią, gdy nie działają racjonalne przemyślenia i argumenty.

Mój przyjaciel Rudel może jednak spoczywać w spokoju, ponieważ pewnego dnia historia wielkiego, zaprzyjaźnionego z nami niemieckiego narodu przyzna mu sprawiedliwość, na którą zasługują jego wybitne osiągnięcia.

 

Pierre Clostermann

 

Pierre Clostermann, najlepszy pilot myśliwski we Francji w czasie II wojny światowej, od 1942 roku latał w RAF-ie, gdzie po pewnym czasie stał się dowódcą eskadry, a potem dywizjonu. Za swoje zasługi został odznaczony Zaszczytnym Krzyżem Lotniczym oraz Orderem Zaszczytnej Służby. Napisał kilka książek o lotnictwie, które zostały przetłumaczone również na język niemiecki. Najpopularniejszą z nich jest Wielki cyrk. Z byłym wrogiem, Hansem Rudlem, po wojnie połączyła go wielka przyjaźń. Dla tego wydania zapisków Rudla Pierre Clostermann dopisał postscriptum.

 

 

Przedmowa do wydania amerykańskiego

 

Podczas wojny, zwłaszcza w lotnictwie, bardzo często słyszy się nazwisko pilota walczącego po stronie wroga. Jednak rzadko zdarza się tak, że później dochodzi do spotkania. Pod koniec ostatniej wojny światowej niektórzy z nas mieli jednakże okazję poznać kilku znanych pilotów niemieckiej Luftwaffe, którzy do tej pory byli dla nas tylko nazwiskami. Zapomniałem większość tych nazwisk, ale dobrze pamiętam Gallanda , Rudla i niemieckiego pilota nocnych myśliwców, Mayera . W czerwcu 1945 roku na kilka dni przyjechali do kwatery głównej myśliwców RAF w Tangmere, co ich byłym przeciwnikom z RAF-u dało możliwość podyskutowania o wojnie powietrznej i samolotach, czyli tematach fascynujących każdego pilota. Miała miejsce również zabawna sytuacja, gdy Mayer, rozmawiając z naszym znajomym pilotem myśliwców Brancem Burbidgem, stwierdził, że to właśnie on zestrzelił go pewnej nocy nad własnym lotniskiem, gdy podchodził do lądowania.

Ponieważ większość czasu podczas wojny spędziłem w niewoli, dużo słyszałem o Rudlu. Od czasu do czasu niemiecka prasa poświęcała obszerne artykuły jego bohaterskim lotom bombowcem na froncie wschodnim. Dlatego też bardzo chciałem go poznać, gdy w czerwcu 1945 roku przybył do Anglii. Na krótko przedtem stracił nogę, co opisał w tych wspomnieniach. W tym czasie dowódcą w Tangmere był słynny oficer RAF-u, Dick Atcherley. Poza tym obecni byli również: Frank Carey i Bob Tuck (który razem z nami przebywał w niemieckiej niewoli), „Raz” Berry, Hawk Wells i Roland Beamont (który później został pilotem testowym w English Electric). Wszyscy doszliśmy do wniosku, że w jakiś sposób musimy zdobyć protezę dla Rudla. Byliśmy zasmuceni faktem, że nam się to nie udało, chociaż wykonano odlew z gipsu i zdjęto wszystkie wymiary. Okazało się, że dopiero jakiś czas po amputacji można było wykonać protezę, więc byliśmy zmuszeni zrezygnować z planów.

Autobiografię człowieka, którego znaliśmy nawet bardzo krótki czas, czyta się zawsze z większym zainteresowaniem niż autobiografię obcej osoby. Książka Rudla to raport z pierwszej ręki o jego życiu i działaniach podczas wojny w niemieckiej Luftwaffe i walce na froncie wschodnim. Nie zgadzam się z wyciągniętymi przez niego wnioskami i niektórymi jego przemyśleniami. Koniec końców znajdowałem się przecież po drugiej stronie barykady.

Choć książka dotyczy życia jednego człowieka — dzielnego człowieka — prowadzącego osobistą wojnę z bezwzględną stanowczością, to jednak zapiski rzucają interesujące światło na przeciwników Rudla walczących na froncie, na sowieckich pilotów. Jest to moim zdaniem najciekawsza część wspomnień.

Jestem szczęśliwy, że mogę napisać ten krótki wstęp. Pomimo że miałem możliwość obcowania z Rudlem jedynie przez kilka dni, uważam go za świetnego kompana i życzę mu jak najlepiej.

 

Douglas Bader, D. S. O., D. F. C.

Major Douglas Bader był jednym z najsłynniejszych pilotów RAF-u. Przed wojną, wskutek rozbicia się jego samolotu, stracił obie nogi. Gdy w lecie 1940 roku został zestrzelony przez niemiecki myśliwiec, udało mu się wprawdzie wyskoczyć ze spadochronem, ale utracił swoje protezy. Niemieccy piloci myśliwscy nawiązali kontakt przez radio z angielskimi pilotami i poprosili, żeby dla Badera wykonano nowe protezy. Tak się stało, angielski samolot zrzucił protezy na małym spadochronie w umówionym miejscu. Dopiero wtedy Bader został zabrany do obozu dla jeńców wojennych.