Pomniki bólu i śmierci.
Kamienne zabytki dawnego prawa na ziemiach polskich

Miniony świat bardzo często przykuwa uwagę współczesnych, zachęcając zarówno badaczy, jak i laików do poznania dawnych zwyczajów, poglądów i praw. W grupie tych ostatnich szczególną uwagę warto zwrócić na kamienne obiekty, z których wiele przetrwało do naszych czasów. Najciekawszymi z nich są niewątpliwie kamienne stoły sądowe, niektóre krzyże i kapliczki, pręgierze oraz szubienice. Niejednokrotnie opuszczone i zaniedbane, do dziś przetrwały w rozmaitym stanie, co wynika często zarówno z braku zainteresowania urzędów konserwatorskich, władz samorządowych, jak i miejscowych mieszkańców. W największym stopniu dotyczy to murowanych szubienic, których zaledwie kilka przetrwało w naszym kraju. Pozostawione czynnikom atmosferycznym i miejscowym wandalom niszczeją w oczach, jedna po drugiej. Unikalnymi pomnikami dawnego prawa są również pręgierze, położone niegdyś w centrum miast i wsi, a dziś niejednokrotnie wykorzystywane w pożałowania godny sposób. Najsurowiej los obszedł się chyba ze średniowiecznymi stołami sądownymi, przy których zasiadali dawni ławnicy. Obecnie z wielkim trudem można odnaleźć w Polsce nawet kilka tego rodzaju zabytki. Ponieważ znaczna część z nich przetrwała na Dolnym Śląsku, dlatego większość z opisywanych w książce pomników „bólu i śmierci” pochodzić będzie właśnie z tego regionu. Nie omieszkałem przedstawić również losów kilku nieistniejących szubienic i pręgierzy z Wielkopolski, Małopolski, czy Mazowsza, ale tylko wtedy, gdy zachowała się po nich intrygująca historia.

Na marginesie. Od siebie mogę dodać, że współczesne odkrycie kamiennego pomnika dawnego prawa jest niesamowitym przeżyciem. Możliwość takiego doznania miałem w 2005 r., kiedy zorganizowałem trójosobową wyprawę do Lubomierza, gdzie kilka lat wcześniej natrafiono na trzy kamienne krzyże. Podczas penetracji muru cmentarnego zobaczyliśmy pod starym tynkiem fragmenty dwóch nowych, a zarazem starych przecież krzyży . Powiększony tym samym do pięciu sztuk zespół kamiennych obiektów stał się, dzięki mnie oraz dwójce moich znajomych, jednym z największych „zespołów pokutnych” w naszym kraju! Podobnie wspaniałych chwil życzę czytelnikom tego skromnego opracowania. Mam nadzieję, że zachęcę część z nich do turystyczno-historycznych eskapad tą skromną publikacją, której celem tak naprawdę jest tylko wprowadzenie w świat funkcjonowania rozmaitych obiektów dawnego prawa.

Szymon Wrzesiński