Szatan i demony
Wyobrażenia starożytnych żydów i chrześcijan

Niemiecki religioznawca Rudolf Otto pisał, że ludzki strach przed rzeczami nadprzyrodzonymi różni się charakterem od każdego innego rodzaju strachu, dotyczącego czegokolwiek rzeczywistego. Gęsia skórka pojawiająca się podczas opowieści o duchach czy demonach miała świadczyć, że stykamy się z czymś zupełnie odmiennym od nas, z czymś, co nas jednocześnie przeraża i fascynuje. Jakkolwiek Otto wyjaśniał to odczucie jako wtórne wobec pierwotnego ludzkiego doświadczenia samej świętości, w niniejszej pracy skoncentrujemy się przede wszystkim na ludzkim lęku przed demonami i rozmaitych wyobrażeniach świata demonicznego, które w okresie starożytności żywili żydzi i chrześcijanie.
Obecnie opisując zło w świecie, rzadko kto czuje potrzebę uzasadniać je poprzez działalność szatana bądź demonów. Pisząc o największych zbrodniach dokonanych przez ludzi w ciągu ostatniego stulecia, badacze wyjaśniają je na szereg różnych sposobów, ale nie uciekają się przy tym do przywoływania ingerencji sił nadprzyrodzonych.
Dlatego można z dużą dozą pewności uznać, że wiara w demony w świecie wpływów kultury zachodniej, w porównaniu do tego, jak wyglądała w minionych wiekach, znajduje się obecnie w odwrocie, stała się przeżytkiem, nawet jeśli nie dla wszystkich. Znikoma liczba ludzi deklaruje, że demony wywierają wpływ na ich życie i skłonna jest przypisywać im swoje niepowodzenia czy choroby. Nie oznacza to co prawda, że całkowicie porzuciliśmy ten temat. Owszem, wśród chrześcijan nadal praktykuje się egzorcyzmy, a jeśli chodzi o żydów, to w 1999 r. rabin David Batzri wypędzał co prawda nie demona, ale dybuka (ducha zmarłego) z pochodzącej z Indii żydówki. O tym, że lęki przodków jeszcze nie ucichły w nas całkowicie, świadczy także i to, że temat diabła i demonów wciąż potrafi wzbudzić ekscytację w stosunkowo szerokich kręgach.
Książki napisane przez słynnych katolickich egzorcystów, takich jak Gabriele Amorth, cieszyły się i cieszą sporym powodzeniem na rynku wydawniczym. Opisują oni w nich z detalami pojedynki toczone z ciemnymi mocami, a te niekiedy przypominają o wieki starsze egzorcyzmy. Czasem współcześni egzorcyści również przytaczają imiona starożytnych demonów, o których mowa w niniejszej publikacji, a niektórzy są nawet skłonni wierzyć, że kiedy mieli do czynienia z demonami o imionach znanych z Biblii, były to istoty znacznie potężniejsze od innych.
Relacje egzorcystów zostały wykorzystane przez pisarzy i twórców filmów, i zwłaszcza dzięki tym ostatnim trafiły do szerokiej rzeszy odbiorców. Motywy znane z kinematografii bardzo często są o wiele wieków starsze i pojawiają się już w źródłach starożytnych.
W tych liczących wiele wieków tekstach, będących jednym z tematów niniejszego opracowania, pojawiają się detale, które dziś zwykło łączyć się z przejawami opętania, takie jak niezwykła siła osoby opętanej, znajomość nieznanych języków, nienaturalne obracanie głowy czy trafne przepowiadanie rzeczy, które mają się wydarzyć.
Jednym z celów tej książki jest zapoznanie czytelnika z tradycjami chrześcijańskiej i żydowskiej doktryny demonów, które zresztą bywają ze sobą zbieżne. Jak wyżej wspomniano, wiele z nich przetrwało, czasem w rozbudowanej formie, aż do współczesności. Aby stworzyć jak najlepsze wyobrażenie o bogactwie tych koncepcji, w książce wykorzystano wiele różnorodnych materiałów źródłowych z bardzo różnych środowisk. Z drugiej strony ten bardzo przekrojowy charakter uniemożliwia wyjście ponad pewien poziom generalizacji.
Ponieważ pierwsi chrześcijanie byli żydami, autor dokonuje rozróżnienia na żydowskie i chrześcijańskie w tekstach z I w. n.e., opierając się na stosunku do uznania Jezusa z Nazaretu za Mesjasza. Oczywiście autor jest również dobrze świadomy tego, że nawet przyjmując to rozgraniczenie, często jasne wskazanie, czy dane źródło jest żydowskie bądź chrześcijańskie, nie jest możliwe. Wynika to m.in. z tego, że chrześcijanie dokonywali interpolacji w już istniejące żydowskie teksty, a czasem całkowicie je przeredagowywali. Co do chrześcijańskich wyobrażeń demonów, to o ile w tekście pojawiają się pewne odwołania do gnostyckich źródeł, o tyle autor zdecydował się pominąć specyficznie gnostyckie idee demonów i diabolicznego demiurga, radykalnie odmienne od tych, które pojawiają się w ostatecznie ukształtowanym ortodoksyjnym chrześcijaństwie.

Spis treści

Wstęp ……………………………………………………………………………….. 7
Definicja demona …………………………………………………………………… 15
Demonologia bliskowschodnia……………………………………………….. 17
Demony Biblii…………………………………………………………………………. 19
Rābisu…………………………………………………………………………………….. 22
Seirim i Siyyim……………………………………………………………………….. 24
Lilit………………………………………………………………………………………… 27
Azazel……………………………………………………………………………………. 29
Demony zarazy……………………………………………………………………… 31
Narodziny demonów……………………………………………………………… 34
Demony i Czuwający……………………………………………………………… 36
Księga gigantów z Qumran…………………………………………………….. 46
Książę Mastema i podległe mu demony………………………………….. 48
Dalsze życie Czuwających………………………………………………………. 55
Alternatywne narodziny demonów…………………………………………. 61
Lucyfer i bunt aniołów……………………………………………………………. 68
Przyczyny buntu: zazdrość o człowieka………………………………….. 73
Pycha wobec Boga…………………………………………………………………… 77
Skutki buntu…………………………………………………………………………….. 81
Szatan w ogrodzie Eden…………………………………………………………… 85
Erotyczna relacja z wężem……………………………………………………….. 91
Szatan w literaturze rabinicznej……………………………………………….. 94
Kobiety i demony …………………………………………………………………….. 96
Zakochane demony………………………………………………………………….. 103
Wszystkie niegodziwości Beliala………………………………………………. 107
Sojusznicy demonów i ich cuda……………………………………………….. 115
Władza nad demonami – królowie, egzorcyści,
apostołowie ……………………………………………………………………………. 128
Władza Salomona nad demonami…………………………………………….. 142
Jezus i siły ciemności – Ewangelie……………………………………………. 162
Jezus i demony w apokryfach…………………………………………………… 171
Uczniowie i demony…………………………………………………………………. 177
Piotr………………………………………………………………………………………….. 182
Andrzej……………………………………………………………………………………… 187
Jan…………………………………………………………………………………………….. 195
Tomasz……………………………………………………………………………………… 200
Bartłomiej…………………………………………………………………………………. 205
Jakub…………………………………………………………………………………………. 207
Filip…………………………………………………………………………………………… 209
Maryja i Szatan…………………………………………………………………………. 213
Chrzest jako egzorcyzm……………………………………………………………. 219
Żydowskie pojedynki z demonami…………………………………………….. 223
Egzorcyzm z greckich papirusów magicznych………………………….. 229
Męczennicy i asceci………………………………………………………………….. 233
Demoniczne ataki i pokusy………………………………………………………… 237
Wygląd i cechy demonów………………………………………………………….. 242
Miejsca pobytu demonów………………………………………………………….. 254
Okresy demonicznej aktywności……………………………………………….. 261
Przedmioty i inne metody ochrony przed demonami……………….. 264
Język demonów………………………………………………………………………….. 270
Demony i kobiety……………………………………………………………………….. 274
Demony i zwierzęta……………………………………………………………………. 277
Objawy obecności demonów………………………………………………………. 286
Bogowie starożytni jako demony………………………………………………… 290
Kult posągów………………………………………………………………………………. 299
Ofiary………………………………………………………………………………………….. 304
Wszechobecność demonów w świecie pogańskim – kara……………. 312
Demony i magia…………………………………………………………………………… 319
Zemsta………………………………………………………………………………………… 326
Diabeł i herezje……………………………………………………………………………. 328
Podsumowanie……………………………………………………………………………. 330
Skróty………………………………………………………………………………………….. 333
Bibliografia…………………………………………………………………………………… 335