Zniewolony.
12 Years A Slave

Przyszedłszy na świat jako wolny człowiek i przez przeszło trzydzieści lat ciesząc się błogosławieństwem wolności w wolnym stanie – a u końca tych czasów padłszy ofiarą uprowadzenia i sprzedaży w niewolę, w którym to stanie pozostawałem aż do szczęśliwej chwili wyzwolenia w styczniu 1853 roku, po dwunastu latach – spotkałem się z sugestią, iż opis mego życia i losów obywatele mogą znaleźć interesującym.

Od momentu odzyskania wolności nie omieszkałem zauważyć rosnącego w Stanach Zjednoczonych zainteresowania kwestią niewolnictwa. Fikcyjne dzieła, mające przedstawiać tak jego bardziej przyjazne, jak i zdecydowanie odrażające aspekty, szerzą się w zatrważających ilościach i, jak rozumiem, stworzyły one płaszczyznę do owocnych dyskusji i komentarzy.

Sam mogę wypowiadać się o niewolnictwie tylko na podstawie własnych obserwacji – o tyle, o ile poznałem je i doświadczyłem go osobiście. Moim celem jest uczciwe i prawdziwe przedstawienie faktów: pragnę bez koloryzowania opowiedzieć historię mojego życia, innym pozostawiając ocenę, czy z fikcyjnych stron opowieści wyłania się obraz niewoli zbyt okrutny, zły czy surowy.

Jak udało mi się ustalić, moi przodkowie ze strony ojca byli niewolnikami na Rhode Island. Należeli do rodziny noszącej nazwisko Northup, jednej z tych, które opuściwszy stan Nowy Jork, osiedliły się w Hoosic, w hrabstwie Rensselaer. Ojciec przybył tam wraz z Mintusem Northupem. W chwili śmierci owego dżentelmena, która nastąpić musiała około pięćdziesięciu lat temu, ojciec mój stał się wolnym człowiekiem, co ustanowiono zapisem w testamencie pana Northupa.

Wielmożny pan Henry B. Northup z Sandy Hill, wybitny radca prawny i człowiek, którego roztropności zawdzięczam swoją obecną wolność oraz powrót na łono społeczeństwa, do żony i dzieci, jest krewnym rodziny, której służyli moi przodkowie i od której przyjęli nazwisko, które noszę. Być może temu właśnie faktowi zawdzięczam niezmordowane wysiłki, które podejmował w moim imieniu.

Jakiś czas po wyzwoleniu ojciec mój przeniósł się do miasteczka Minerva w hrabstwie Essex, w stanie Nowy Jork, gdzie w lipcu 1808 roku przyszedłem na świat. Nie mam możliwości, by z całą pewnością ustalić, jak długo tam przebywał. Stamtąd przeprowadził się do Granville w hrabstwie Waszyngton, w pobliże miejsca znanego jako Slyborough, gdzie przez kilka lat pracował na farmie Clarka Northupa, również krewnego jego dawnego właściciela. Stamtąd zaś wywędrował na farmę Aldena, obecnie należącą do Russela Pratta, leżącą przy drodze prowadzącej z Fort Edward do Argyle. Przebywał tam do dnia swojej śmierci, co nastąpiło 22 listopada 1829 roku. Zostawił wdowę i dwoje dzieci – mnie i Josepha, mego starszego brata. Ten ostatni mieszka w hrabstwie Oswego, w pobliżu miasta o tej nazwie. Moja matka zmarła w czasie, gdy byłem w niewoli.

Chociaż ojciec mój urodził się jako niewolnik i pracował w haniebnych warunkach, które są przypisane naszej nieszczęsnej rasie, był człowiekiem szanowanym ze względu na swoją pracowitość i uczciwość, o czym wielu z tych żyjących, którzy go pamiętają, chętnie zaświadczy. Całe jego życie minęło na kojącej pracy na roli i nigdy nie rozglądał się za tymi bardziej służebnymi zajęciami, które wydają się szczególnie przypisane dzieciom Afryki. Oprócz zapewnienia nam edukacji, która przekraczała to, czego zwyczajowo uczono dzieci naszego stanu, dzięki swojej pracowitości i oszczędności nabył wystarczająco duży majątek, by zapewnić sobie prawo wyborcze. Zwykł opowiadać nam o swoim życiu. I choć cały czas pielęgnował wielką życzliwość, a nawet sympatię wobec rodziny, w domu której był niewolnikiem, nigdy nie pogodził się z panującym systemem i z żalem rozwodził się nad upadkiem swojej rasy. Starał się nasycić nasze umysły poczuciem moralności oraz nauczyć nas pokładać zaufanie w Tym, który troszczy się tak samo o swoje najskromniejsze, jak i najwspanialsze stworzenia. Ileż to razy od tamtych czasów przypominały mi się jego ojcowskie rady, które dawały mi siłę, gdy leżałem w niewolniczej chacie gdzieś w dalekich i malarycznych regionach Luizjany, cierpiąc palący ból od niezasłużonych ran, które zadał nieludzki pan i wyczekując tylko zlegnięcia w grobie! Miejsce na przykościelnym cmentarzu w Sandy Hill, w którym ojciec mój spoczął po tym, jak godnie wypełnił swoje obowiązki na tej pięknej ziemi, którą przeznaczył mu Bóg, upamiętnia skromny kamień.

Do tego czasu pracowałem na farmie, głównie z moim ojcem. Dany mi czas wolny poświęcałem zasadniczo na książki lub grę na skrzypcach – rozrywkę, która była główną pasją mojej młodości. Było to również źródło pociechy, ponieważ sprawiając przyjemność tym prostym istotom, z którymi połączył mnie los, mogłem na wiele godzin odwrócić swoje myśli od pełnej bólu kontemplacji przeznaczenia.

W dzień Bożego Narodzenia 1829 roku poślubiłem Anne Hampton, kolorową dziewczynę, która mieszkała w pobliżu naszej posiadłości. Ceremonia odbyła się w Fort Edward, a celebrował ją wielmożny Timothy Eddy, sędzia pokoju i prominentny obywatel tego miasta. Anne od dawna zamieszkiwała w Sandy Hill; pracowała z panem Bairdem, właścicielem Tawerny Pod Orłem, oraz w rodzinie wielebnego Aleksandra Proudfita z Salem. Ów dżentelmen przez wiele lat przewodził tamtejszej społeczności prezbiteriańskiej i był powszechnie ceniony za swoją wiedzę i pobożność. Anne wciąż nosi we wdzięcznej pamięci ogromną życzliwość i światłe przewodnictwo tego dobrego człowieka. Nie jest w stanie określić dokładnie swojego pochodzenia, ale w jej żyłach miesza się krew trzech ras. Trudno powiedzieć, czy przeważa czerwona, biała, czy czarna. Jednakże ich połączenie zaowocowało w jej osobie niezwykłym, lecz ujmującym wyglądem, iście niespotykanym. Nieco przypominała kwatertonów, rasę, do której – o czym zapomniałem wspomnieć – należała moja matka; Anne jednak z pewnością nie można było do niej zaliczyć.

Był lipiec; właśnie skończyłem dwadzieścia jeden lat i osiągnąłem pełnoletność. Pozbawiony rad i wsparcia ze strony ojca, z żoną na utrzymaniu, postanowiłem wieść pracowity żywot. Nie zważając na przeszkody w postaci koloru mojej skóry i świadomości niskiego stanu, pogrążyłem się w czarownych marzeniach o nadchodzących czasach dobrobytu, kiedy to posiadanie jakiegoś skromnego miejsca zamieszkania i kilku akrów dookoła stanie się nagrodą za moje trudy i da mi poczucie szczęścia oraz zadowolenia.

Od chwili ślubu po dziś dzień miłość, jaką darzę moją żonę, jest szczera i niewzruszona; i tylko ci, którzy znają promienną czułość ojca troszczącego się o swoje potomstwo, mogą ocenić moje przywiązanie do ukochanych dzieci, które nam się urodziły. Myślę, że tyle wystarczy tym, którzy czytają te strony, do zrozumienia ogromu cierpień, które przyszło mi znieść.

Zaczęliśmy urządzać nasz dom: stary, żółty budynek stojący na południowych obrzeżach Fort Edward, który został przekształcony w nowoczesną rezydencję, ostatnimi czasy zamieszkiwaną przez kapitana Lathropa. Znany jest pod nazwą Fort House. W budynku tym po zawiązaniu hrabstwa czasem odbywały się posiedzenia sądu. W 1777 roku zajmował go również generał Burgoyne, z racji tego, że leżał w pobliżu starego Fortu, na lewym brzegu rzeki Hudson.

Zimą wraz z innymi pracowałem przy naprawie Champlain Canal, w tej części, nad którą dozór sprawował William Van Nortwick. Ludźmi, w których towarzystwie pracowałem, zarządzał David McEachron. Do czasu wiosennego otwarcia kanału zdołałem odłożyć tyle, by zakupić parę koni i inne niezbędne w biznesie nawigacyjnym rzeczy.

Nająłem kilku sprawnych robotników do pomocy i podpisałem kontrakty na spławianie dużych, zrobionych z belek tratw z jeziora Champlain do Troy. W kilku wyprawach towarzyszyli mi Dyer Beckwith i pan Bartemy z Whitehall. W ciągu sezonu doskonale poznałem sztukę i tajemnice spławiania drewna – była to wiedza, która później pozwoliła mi świadczyć zyskowne usługi bogatemu panu i zaskoczyć prostych drwali na brzegach Bayou Boeuf.

Podczas jednej z moich podróży w dół jeziora Champlain nakłoniono mnie do złożenia wizyty w Kanadzie. Zawitawszy do Montrealu, zwiedziłem katedrę i inne interesujące miejsca tego miasta, następnie zaś wyruszyłem z wycieczką do Kingston i innych miejscowości, zdobywając wiedzę o okolicy; co później również mi się przysłużyło, jak okaże się bliżej końca tej opowieści.

Gdy ku zadowoleniu swemu i mojego pracodawcy zrealizowałem umowy, nie chcąc pozostawać bezczynnym teraz, kiedy możliwość pływania po kanale znów była zawieszona, podpisałem kolejny kontrakt z Medad Gunn – na wycinkę dużej ilości drzew. Tym właśnie zajmowałem się zimą z 1831 na 1832.

Wraz z powrotem wiosny Anne i ja zaczęliśmy rozważać przejęcie pobliskiej farmy. Od wczesnego dzieciństwa byłem zaznajomiony z pracami rolnymi; wiedziałem, że były to zajęcia zgodne z moimi upodobaniami. Przystąpiłem zatem do negocjacji dotyczących części starej farmy Aldena, gdzie dawniej przebywał mój ojciec. Z jedną krową, świnią, parką dobrych wołów, które niedawno kupiłem w Hatford od Lewisa Browna, oraz innymi dobrami osobistymi przenieśliśmy się do naszego nowego domu w Kingsbury. Tamtego roku planowałem obsiać dwadzieścia pięć akrów kukurydzą, a kilka dużych pól owsem, i rozpocząć prace rolnicze na tak dużą skalę, jak tylko pozwalały mi środki. Anne pilnie zajmowała się pracami domowymi, a ja trudziłem się w polu.

Mieszkaliśmy tam aż do 1834 roku. Zimą często zwracano się do mnie z prośbą, bym zagrał na skrzypcach. Gdzie tylko młodzi ludzie zbierali się, żeby potańczyć, niemal nieuchronnie i ja tam byłem. W okolicznych wioskach moje skrzypki rozbrzmiewały bardzo często. Również Anne zasłynęła w czasie swego długiego pobytu w Tawernie pod Orłem – jako kucharka. Podczas tygodni, w których odbywały się posiedzenia sądu i przy okazjach zebrań publicznych, była zatrudniana w kuchni Sherrill’s Coffee House, za wysokim wynagrodzeniem.

Z tych naszych popisowych występów zawsze wracaliśmy z pieniędzmi w kieszeniach; i tak, grając na skrzypkach, gotując i uprawiając rolę, wkrótce zaczęliśmy żyć w dostatku, wiodąc szczęśliwe i dobre życie. Cóż, tak byłoby pewnie do dziś, gdybyśmy zostali na farmie w Kingsbury. Stało się jednak inaczej; oto nadszedł czas i postawiliśmy kolejny krok w kierunku czekającego mnie okrutnego przeznaczenia.

W marcu 1834 roku przeprowadziliśmy się do Saratoga Springs. Zamieszkaliśmy w domu należącym do Daniela O’Briena, po północnej stronie ulicy Waszyngtona. W tym czasie na północnych krańcach Broadway Isaac Taylor prowadził duży pensjonat, znany jako Washington Hall. Zatrudnił mnie jako woźnicę; w tym charakterze przepracowałem dla niego dwa lata. Po tym czasie ogólnie bywałem zatrudniany sezonowo, tak samo jak Anne, w United States Hotel i innych hotelach w tym mieście. Zimą polegałem na swoich skrzypcach, choć wiele i ciężko pracowałem także w czasie budowy drogi kolejowej do Saratogi i Troy.

W Saratodze miałem zwyczaj nabywać rzeczy potrzebne mojej rodzinie w sklepach panów Cephasa Parkera oraz Williama Perry’ego, dżentelmenów, którym – przez wzgląd na wiele aktów dobroci – winien jestem wielką wdzięczność. Właśnie z tego powodu dwanaście lat później zwróciłem się do nich listownie; zaś list ów, trafiwszy w ręce pana Northupa, stał się przyczyną mego szczęśliwego uwolnienia.

Bywając w United States Hotel, często stykałem się z niewolnikami, którzy towarzyszyli swoim południowym panom. Zawsze byli dobrze ubrani i dobrze odżywieni. Pozornie wiedli łatwe życie, jednak wiązały się z nim pewne problemy. Wiele razy w rozmowach ze mną poruszali temat niewolnictwa. Niemal wszyscy, jak się zorientowałem, pielęgnowali w sobie tajemne pragnienie wolności. Niektórzy wyrażali niemal żarliwą chęć ucieczki i radzili się mnie odnośnie do najlepszej metody, by marzenia te urzeczywistnić. Jednakże strach przed karą, co do której wiedzieli, że w razie ich ponownego schwytania była nieuchronna, każdorazowo powstrzymywał ich przed tym eksperymentem. Przez całe życie oddychałem wolnym powietrzem Północy i miałem świadomość, że posiadam te same uczucia i chęci, które noszą w sobie biali ludzie; co więcej, miałem też pewność swej inteligencji, co najmniej dorównującej tej ludzi o jaśniejszej skórze. Byłem zbyt wielkim ignorantem – być może byłem też zbyt niezależny – aby wyobrazić sobie, jak ktokolwiek mógłby być zadowolony, znajdując się w podłej kondycji niewolnika. Nie mogłem pojąć zasad tego prawa czy tej religii, które popierały lub godziły się z zasadą niewolnictwa; i nigdy – mówię to z dumą – nie odmówiłem rady nikomu, kto do mnie przyszedł. Namawiałem do czekania na okazję i do walki o wolność.

W Saratodze mieszkałem do wiosny 1841 roku. Czarowne oczekiwania, które siedem lat wcześniej wywabiły nas z cichej farmy na wschodnią stronę Hudson, nie spełniły się. Społeczeństwo i stosunki towarzyskie w tym sławnym kąpielisku nie zostały obliczone z zachowaniem prostych zasad gospodarki i ekonomii, do których byłem przyzwyczajony. Przeciwnie: w to miejsce powstały inne, z tendencją do bezwładności i ekstrawagancji.

Byliśmy wówczas rodzicami trojga dzieci – Elisabeth, Margaret i Alonza. Elizabeth, najstarsza, miała wtedy dziesięć lat; Margaret była dwa lata młodsza, a mały Alonzo właśnie skończył pięć latek. Dzieci napełniały nasz dom radością. Ich młode głosiki były muzyką dla uszu. Wraz z ich matką zbudowaliśmy dla tych niewiniątek wiele zamków na piasku. Gdy nie byłem w pracy, zawsze zabierałem je, przyodziane w najlepsze ubranka, na spacery po ulicach i zagajnikach Saratogi. Ich obecność była moją radością i przygarniałem je do piersi z tak ciepłą i czułą miłością, jakby ich przydymiona skóra była biała jak śnieg.

Jak dotąd w historii mojego życia nie pojawiło się nic niezwykłego – nic poza zwyczajnymi nadziejami i miłościami, i zajęciami przeciętnego, kolorowego człowieka, pracującego, by osiągnąć jakiś skromny postęp.

Teraz jednak dotarłem w swej opowieści do punktu zwrotnego – osiągnąłem próg niewysłowionego zła, żalu i rozpaczy. Oto zbliżałem się do cienia, w nieprzeniknioną ciemność, w której wkrótce miałem zniknąć, odtąd ginąc z oczu moich najdroższych, i na wiele wyczerpujących lat stracić słodką światłość wolności.