Żołnierze generała Maczka.
Doświadczenie i pamięć wojny

Staraliśmy się dotrzeć do (…) ostatnich żyjących weteranów, najmłodszych żołnierzy, którzy w czasie II wojny światowej byli najczęściej szeregowcami. Choć bez wątpienia wiele jeszcze zostanie o maczkowcach napisane, nasza książka zamyka prawdopodobnie listę publikacji opartych na żywej pamięci uczestników wydarzeń. Wielu z nich właśnie przy okazji zbierania materiałów do tej książki po raz pierwszy tak szeroko opowiedziało historię swojego życia.

Doświadczenia wojenne szeregowych żołnierzy były inne niż perspektywa ich dowódców z oczywistych powodów. Wykonując zadania bojowe, wchodzili na przykład w znacznie bliższy kontakt z ludźmi po drugiej stronie frontu oraz z ludnością cywilną. (…) Książka nasza nie skupia się na bojowych zasługach 1. Dywizji Pancernej, lecz ma na celu pokazanie, jak wyglądało życie jej żołnierzy.

Fragment anonimowej relacji żołnierza PSZ o schwytaniu niemieckiego snajpera:

Czołg stanął, ja klapę otworzyłem, głowę wysadziłem i patrzę, co się będzie działo. Dowódca zszedł, pokazał, że mam silniki zgasić. Podnieśli go [snajpera] do góry, a on: – O Jezus, Polacy! – Dowódca mówi: – A skąd ty wiesz, że to Polacy? – Orzełki polskie. – A ty jak strzelałeś do kierowcy, to żeś nie widział, że znak huzara i PL pisze na czołgu z przodu? Teraz dopiero widzisz, że Polacy?! – Siedem dzieci w domu zostawiłem, zostawcie mnie, ja chcę do niewoli! Już mam wojny po dziurki w nosie, ja też jestem Polakiem! – Skąd jesteś? – Z Górnego Śląska. – Mów „Ojcze nasz”! – On mówił „Ojcze nasz” do połowy, a resztę po niemiecku. – Jakiś ty Polak, jak modlitwy nie umiesz? – On tak spojrzał, mówi, że się nie da do niewoli wziąć, on jest SS. – My cię gonić nie będziem. Chcesz uciekać, uciekaj, ale widzisz to? Kulka cię dogoni. – Ja się nie dam! – ale teraz już po niemiecku gadał i się szarpał. – To poleżysz se trochę – porucznik po niemiecku też dobrze mówił. – Padnij! – Ten padł. – Kierowca do mnie! Jedynką pomalutku! – Naprowadził mnie gąsienicą na niego. Tylko widziałem, jak głowę skręcił z bólu. Oczy zamknąłem, mówię sobie: nie chcę widzieć, jadę, rozkaz. Spróbuj powiedzieć, że nie pojedziesz. Postawiłby cię do raportu i koniec, żeś nie wykonał rozkazu. Rozkaz musiał być wykonany. I tak przejechali my „Polaka”. Polak „Polaka” przejechał.